Danas se obeležava 130 godina od rođenja Agate Kristi.
Agata Kristi, poznata u svetu kao pisac kriminalističkih romana, objavila je preko 80 romana i zbirki kratkih priča. Prevođena više od Šekspira, njena dela su prodata u preko milijardu primeraka samo na engleskom jeziku i u još toliko primeraka na više od 100 jezika na koje su prevedena, tako da sa pravom nosi titulu „Kraljice zločina“. Jedino su Šekspirova dela i Biblija bili više prodavani, ali Šekspira je prevazišla po broju jezika na koje je prevedena, tako da se ona brojem svojih dela svakako svrstava u sam vrh svetske književnosti kao najproduktivniji pisac svih vremena.
Za 56 godina njene spisateljske aktivnosti napisala je i objavila 66 kriminalističkih romana, više od 150 kratkih priča koje su objavljene u preko 20 zbirki, na desetine kraćih i dužih pozorišnih komada, od kojih je najpoznatija svakako „Mišolovka“ koja je samo u Londonu u Ambassadors Theatre, igrana bez prekida od 1952 godine pa sve do 16. marta 2020. godine, kada je zbog pandemije Covid-19 pozorište privremeno zatvoreno, a do sada u svetu imala više od 27.000 izvodjenja. Na stotine filmova i TV serija je snimljeno, a i dalje se snimaju po motivima njenih romana i priča.
Agatha Mary Clarissa Miller Christie Mallowan je rodjena 15. septembra 1890. godine u kući „Ashfield“ u Barton Road, Torquay, Devon u Engleskoj, kao ćerka Fredericka Alvah Millera, Amerikanca i Clarisse Boehmer Miller, Engleskinje, kao najmladje od troje dece – brata Monty i sestre Madge, u patrijahalnoj, uglednoj porodici. Otac joj je umro dok je još bila dete, u njenoj jedanaestoj godini.
Odgajana i vaspitavana pod nadzorom guvernanti i tutora, nikada nije pohadjala školu, ali je već u petoj godini čitala i pisala. Još dok je bila dete, razne kreativne igre privlačile su njenu pažnju i kao prilično povučena i stidljiva, teško je izražavala svoja osećanja i sa godinama se okretala muzici kao načinu izražavanja, a kasnije i pisanju pod budnim nadzorom i uz ohrabrivanje majke.
Vec sa dvanaest godina počinje da piše poeziju i kratke priče i da ih na majčin savet šalje magazinima. U šesnaestoj godini odlazi na školovanje u Pariz, na studije klavira i pevanja. Bila je jako posvećena studijama, ali njen strah od scene i javnog pojavljivanja, kao i povučena priroda onemogućili su je da se ozbiljnije posveti tome i napravi karijeru. Posle završenog školovanja odlazi sa majkom u Egipat (Cairo) i tamo piše svoju prvu kratku priču. Podržana od strane majke, kao i Edena Philpottsa, suseda i prijatelja iz Torquaya, nastavlja da se bavi pisanjem.
1912. godine upoznaje, a dve godine kasnije u svojoj 24. godini, udaje se za Archibalda Christie, a samo dva dana po venčanju on napušta Pariz i odlazi na dužnost oficira Kraljevskog vazduhoplovnog korpusa, dok ona za vreme Prvog svetskog rata radi kao medicinska sestra u Bolnici Crvenog krsta u Torquay, gde stiče mnoga korisna znanja i o otrovima, što će joj biti korisno kasnije kada bude opisivala zločine u svojim knjigama.
Po završetku rata, 1918. godine, njih dvoje se nastanjuju u Londonu. 1919. godine radja im se ćerka Rosalind. Dok je pukovnik Christie bio zauzet ratovanjem, Agatha u roku od godinu dana završava rad na svojoj prvoj knjizi misterija ‘The Mysterious Affair at Styles’ (Misterija u Stajlsu) koja je nekoliko puta odbijana od strane izdavača dok konačno nije ugledala svetlost dana pet godina kasnije 1920. godine i ubrzo postala pravi hit.
Godinu za godinom, Agatha objavljuje jos nekoliko veoma popularnih romana, a već u prvom objavljenom uvodi Hercula Poirota u svoje romane, koji će svojim briljantnim umom zapretiti da pomuti slavu sada već slavne spisateljice i postati glavni lik u tridesetak njenih knjiga koje će kasnije napisati. Ostaće upamćeni ona kao najslavnija spisateljica detektivskih romana 20. veka i on kao najslavniji detektiv svih vremena koji se ikada pojavio u nekoj knjizi.
Ali iako je njena karijera pisca išla uzlaznom putanjom, nije njen brak sa Archibaldom. Zaljubivši se u drugu ženu, mladu Nancy Neele, zatražio joj je razvod 1926. godine. Potpunu pažnju javnosti konačno zaokuplja te iste godine kada se u prodaji nalazi njena knjiga ‘The Murder of Roger Ackroyd’ (Ubistvo Rodžera Akrojda) koja toliko privlači pažnju da je adaptirana i u pozorišnu predstavu „Alibi“.
Medjutim, ophrvana bolom zbog smrti majke, kao i neuspehom u privatnom životu u braku sa Archibaldom, Agatha tajanstveno nestaje, ostavljajući celu Englesku u nedoumici oko toga gde je i šta joj se desilo. Pronadjena je jedanaest dana kasnije u malom hotelu na severu Engleske u mestu Harrogate, prijavljena pod imenom Mrs Neele, objasnivši policiji svoj nestanak gubitkom pamćenja. Medjutim pronadjen je njen slupani auto u blizini tako da je njen nestanak i dan danas ostao misterija. Ovaj dogadjaj je bio i tema filma „Agatha“ koji je 1978. godine režirao Michael Apted. U glavnim ulogama pojavili su se Vanessa Redgrave i Dastin Hofman.
1928. konačno je okončan razvod sa Archibaldom Christijem i on se ženi sa Nancy Nelle. Archibald Christie umro je 1962. godine.
Posle nekoliko velikih hit romana kao sto su „The Mystery Of The Blue Train“ i „The Seven Dials Mystery“, (Misterija plavog voza i Tajna sedam satova) kao i zbirke kratkih priča,1930. godine u prodaji se pojavljuje njen novi roman ‘Murder at the Vicarage’ (Ubistvo u vikarijatu) kojim u literturu uvodi Miss Jane Marple, njenog drugog velikog detektiva.
Te iste godine, 11. septembra ponovo se udaje, ovoga puta za 14 godina mladjeg Maxa Mallowana, mladog arheologa koga je upoznala jos 1927. godine na svom prvom putovanju po Mesopotamiji. Život i putovanja sa njim po bliskom istoku, upoznavanje novih krajeva i običaja inspirišu je da napiše svoje velike romane ‘Death on the Nile’ i „Murder In Mesopotamia“. (Smrt na Nilu i Ubistvo u Mesopotamiji)
130 godina od rođenja Agate Kristi
U tih deset godina od 1930. do 1940. godine piše nekoliko svojih najpopularnijih romana koji su je zauvek učvrstili na mestu „Kraljice zločina“ To su bili romani: ‘Murder on the Orient Express’ (Ubistvo u Orijent Ekspresu), ‘Ten Little Niggers’ (Deset malih crnaca), ‘Cards On The Table’ (Karte na stolu), ‘ABC Murders’ (ABC ubistva), ‘Why Didn’t Ask Evans?’ (Zašto nisu pitali Evansa?), ‘Three-Act Tragedy’ (Ubistvo u tri čina), kao i preko pedesetak kratkih priča sa čuvenim Belgijancem Hercule Poirotom u glavnoj ulozi… Tih godina pojavljuje se i serija novih priča sa novim detektivima kao sto su: Harley Quin, Mr. Parker Pyne, kao i Tommy and Tuppence Berensford.
1928. godine Agatha prodaje svoju rodnu kucu „Ashfield“ i kupuje imanje „Greenway House“ u Devonu. 1930. godine objavljuje svoj prvi psihološki romantični roman „Giant’s Bread“ (Divov hleb) pod pseudonimom Mary Westmacott. Od tada pa do 1956. godine napisala je i pod istim pseudonimom objavila ukupno šest romantičnih romana „Unfinieshed Portait“ (Nedovršeni portret), „Absent In The Spring“ (Odsutan u proleće), „The Rose And The Yew Tree“ (Ruža i tisa), „A Daughter’s Daughter“ (Ćerka je ćerka) i „The Burden“ (Breme).
Posle zajedničkih putovanja sa Maxom Mallowanom po egzotičnim krajevima nastaje i njena predivna knjiga „Come, Tell Me How You Live“ kao i „Star Over Betlehem“ zbirka kratkih priča i pesama za decu. Treba napomenuti da je Agatha u svojoj mladosti pisala pesme koje su objavljene u dve zbirke „The Road Of Dreams“ i „Poems“, kao i da je posle velikog iskustva i bogate karijere napisala autobiografiju koja je objavljena posle njene smrti.
Za vreme Drugog svetskog rata opet je privremeno razdvojena od svog supruga Maxa koji kao stručnjak odlazi u britansko odeljenje u Kairu dok ona radi u „University College Hospital“ u Londonu. Njena jedina ćerka Rosalind se udaje za Huberta de Burgh Pricharda, sa kojim dobija sina Mathewa 1943, a vec sledeće godine ostaje udovica. Kasnije se udaje ponovo za Anthony Hicksa.
Interesantno je da je Agatha tih godina, tokom Drugog svetskog rata napisala „Zavesu“ i „Usnulo ubistvo“ kao poslednje slučajeve Herkula Poaroa i Gospodjice Marpl i dala ćerki, odnosno Maxu obavezu da rukopise ta dva romana čuvaju na sigurnom. Ta, njena poslednja dva romana, nastala su u periodu njenog najplodnijeg stvaralastva a objavljeni su tek 1975., odnosno 1976. godine, dakle punih 35 godina nakon što su napisani. Po završetku rata, u maju 1945. godine Max se vraća iz Egipta i oni se useljavaju u „Greenway House“ u Devonu.
1948. godine odlazi za Irak sa Maxom, praveći mu društvo u istraživanjima i upravo tamo tih godina započinje rad na svojoj „Autobiografiji“ koju je pisala do 1965. godine i koja je objavljena godinu dana nakon njene smrti. Pedesete i šezdesete godine dvadesetog veka biće upamcene u njenoj karijeri kao period daljeg uspona, detektivskim romanima „Mrs McGinty’s Dead“ (Smrt gospodje Mek Ginti), „Destination Unknown“ (Nepoznato odredište), „Hickory, Dickory, Dock“ (Tika, taka, tak) , „4.50 From Paddington“ (U 4.50 sa Padingtona), „Oredeal By Innosence“ (Nesreća nevinih), „A Carribean Mystery“ (Karipska misterija), „The Mirror Crack’d Side From Side“ (Napuklo ogledalo), kao i brojnim pozorišnim komadima koji su u godinama posle drugog svetskog rata radjeni po njenim knjigama, kao i filmovima koji su snimani u nameri da malo u tim sumornim godinama privuku pažnju javnosti na neke drugacije teme.
„Witness for the Prosecution“ (Svedok optužbe) je bio izabran za najbolju stranu predstavu i godinu dana u sezoni 1954-55 bio neprekidno izvodjen na Brodway. Filmovi „Ubistvo u Orijent ekspresu“ kao i „Smrt na Nilu“ su bili najgledaniji, a film „Svedok optužbe“ (Witness for the Prosecution) koji je režirao Billy Wilder bio je nesumnjivo najbolja adaptacija nekog njenog romana svih vremena, sa brojnim tada popularnim glumcima koji su, uz odličan scenario, film svrstali u klasike sedme umetnosti. 1955. godine osniva se kompanija Agatha Christie Ltd. koja i dan danas radi pod vodjstvom njenog unuka Mathewa.
1967. godine Agatha Christie postaje predsednik British Detection Club, a 1971. dodeljena joj je titula „Dame of the British Empire“ – Orden britanskog kraljevstva, inače najveće nacionalno priznanje. Sedamdesetih godina dvadesetog veka, iako je već duboko zašla u osamdesete godina Agatha nam i dalje poklanja svoje nezaboravne romane: „Elephants Can Remember“ (Slonovi pamte) i „Nemesis“ (Nemezis), a tih godina objavljuju se javnosti i „Curtain: Poirot’s Last Case“ (Zavesa) i „Sleeping Murder“ (Usnulo ubistvo) sa fantastičnom Miss Marple. Ne treba napominjati da su obe knjige, kao i većina ranije napisanih, postale i ostale bestseleri.
Agatha Christie i njen suprug Max Mallowan živeli su u „Greenway House“ u Devonshire i pred kraj svog zajedničkog života sele se u „Winterbrook House“ u Wallingfordu blizu Oxforda. Agatha Christie umrla je 12. Januara 1976. godine u svojoj kući u Wallingfordu od posledica prehlade. Max Mallowan se posle njene smrti oženio ponovo, starom porodičnom prijateljicom, ali je ubrzo i on umro, samo dve godine posle Agathe.
U njenoj zaostavstini su pronadjene brojne kratke priče sa početka njene spisateljske karijere koje su kasnije objavljivane. Neke od njenih drama, uz dozvolu njenog unuka, Charles Osborne je pre dvadesetak godina adaptirao u romane kako bi i one još više bile približene publici. Tako Agatha Christie, i 45 godina nakon svoje smrti pleni istu pažnju kao i u vreme svog najplodnijeg stvaralaštva.
130 godina od rođenja Agate Kristi
